ترویج اخلاق، مهمترین دستاورد نبوی است...

عربستان پیشتاز ظهور اسلام جامعه ای سرشار از افکار خرافی و انحرافی و موهوم بود. جامعه ای که به دلیل نداشتن معیارهای اخلاقی و انسانی می رفت تا در پرتگاه سقوط و تباهی اسیر بی اخلاقی ها بماند.

اما در کوران افول اخلاق و تاریکی جاهلیت، رسول خدا، محمد مصطفی(ص) اعلام رسالت کرد تا همچنان که خود می فرماید: برانگیخته شدم برای ترویج مکارم اخلاقی.نبی مکرم(ص) گذشته از اینکه به تحکیم اعتقادات و تبیین شریعت می پرداختند، تزکیه نفوس و اصلاح اخلاقی جامعه اسلامی را نیز رسالت اصلی خود دانسته و در این راه می کوشیدند. از این رو در جامعه اسلامی، توسعه اخلاق و نشر فضایل اخلاقی ضرورت دارد و با وجود حکومت اسلامی این ضرورت دو چندان می شود. 

توسعه اخلاق، مهمترین راهبرد عصر نبوی است. توسعه اخلاق در عصر نبوی، ابعاد گسترده ای را شامل می شود. پیامبر اعظم(ص) برترین انسان و کامل ترین فرزندان آدم در برخورداری از فضایل و مکارم اخلاقی هستند. ایشان با تمام وجود و شخصیت خویش فضایل و مکارم اخلاقی را تعریف می کردند و حتی زمانی که به عنوان حاکم در رأس حکومت اسلامی قرار گرفتند، تمام زندگی ایشان غرق در گسترش اخلاق بود. یکی از راهکارهای تربیتی پیامبر در راستای اخلاق گستری این بود که رسالت عظیم خود را معطوف به توسعه و تتمیم مکارم اخلاق معرفی می کردند. 

کلام معروف آن حضرت که فرمودند: برای گسترش مکارم اخلاقی مبعوث شده ام، بزرگترین روش برای تثبیت و تحکیم شأن و جایگاه اخلاق در فرایند شخصیتی مؤمنان و جامعه تحت فرمان ایشان است. این رهنمود پیامبر درست مثل ارایه یک برنامه راهبردی برای تکمیل و تعالی فضایل و مکارم اخلاقی است و این در حالی است که ایشان برای عملی کردن این برنامه راهبردی برنامه های دیگری دارند. اولین شعار دولت نبوی توسعه اخلاق در دوران بی اخلاقی ها در قرون جاهلی است و تمام برنامه ها، تصمیمات و سیاستگذاری های ایشان، در راستای توسعه اخلاق به عنوان برترین هدف اسلام صورت گرفته و معنی پیدا می کند. 
 

پیامبر برای فرد فرد مردم جامعه در عصر بعثت، برنامه های اخلاقی ارایه می کنند. برای زنان، مردان و در ابعاد وسیع تر، تقوا را نشانه برتری افراد در جامعه نسبت به یکدیگر معرفی می کنند و در راستای این حرکت اخلاقی، بردگان آزاده را همطراز سایر افراد جامعه معرفی می کنند، تا برتری های اخلاقی جایگزین موقعیتها و امتیازات اجتماعی و خانوادگی شود. 

پیامبر خدا(ص) تلاش می کردند توسعه اخلاق اجتماعی را با رویکردهای اخلاق فردی در عرصه جامعه ترویج کنند. برای تحقق این انقلاب اخلاقی، پیامبراعظم (ص) در مرحله نخست خودشان خلوتها و برنامه های اساسی برای خودسازی داشتند و این سیره ای بود که پیش از بعثت به صورت خلوت با خدا در حرا داشتند و پس از آن نیز به طور مستمر در برنامه مشخص شب زنده داری و نماز شب آن را ادامه دادند. در بعد اجتماعی نیز نهاد مسجد را به عنوان مهمترین ساختار در جامعه اسلامی بنیان نهادند که هم کارکردهای علمی و آموزشی داشت و هم کارکردهای سیاسی و اجتماعی.  

پیامبر با این سیره جامع به مردم توصیه می کردند که در تنهایی و میان جمع، ارزشهای اخلاقی را در خود تقویت کنند. هم مراقب خود باشند و هم به گره گشایی از کار خلق بکوشند و از اهتمام به امور مسلمانان غافل نشوند. 
 

پیامبر(ص) مروج نیکی ها و برترین الگوی اخلاقی هستند. رسول خدا(ص) اسوه حسنه ای بودند که با خلق عظیم و بی نظیر خویش، در رأس حکومت جامعه اسلامی قرار داشتند و همواره در معرض مشاهده مردم بودند. این مثل که «الناس علی دین ملوکهم» مصادیق حقیقی بسیاری دارد و بر گستره وسیعی از مردمان صدق می کند. وقتی مردم ببینند که حاکم شان با ایمان، پرهیزکارانه، زاهدانه و پاک زندگی می کند و شجاع و مهربان و پرتلاش و سخاوتمند و برخوردار از همه فضایل اخلاقی است، به تک تک این ارزشها ایمان می آورند و برای برخورداری از آنها تلاش می کنند. برای نمونه زهد نبی مکرم (ص) بسیار چشمگیر و گسترده بود. ایشان نه تنها برای خود، بلکه درباره نزدیکان و عزیزان خود نیز می خواستند و همین زهد در ماجرای معروف پرده خانه حضرت زهرا(س) و برخورد پیامبر(ص) با همسرانشان که در قرآن بیان شده، شواهد گویایی هستند که برای اهل معرفت ارایه شده اند. 
 

رسول اکرم(ص)، تمامی ابعاد ارزشهای اخلاقی را مورد توجه قرار می دادند، ایشان ارزشهای اخلاقی را در تمام سطوح جامعه تعمیم دادند و تربیت افراد و اصلاح جامعه را براساس آنها دنبال می کردند. حضرت نه عبادت را تنها خدمت خلق می دانستند و نه کسی را که دست از کار و تلاش برای زندگی کشیده و به گوشه مسجد خزیده بود، می ستودند، بلکه تکامل اخلاق انسانی را در پرتو تلاش و حرکت توصیف می کردند. 

رسول خدا(ص) در مقابل بی اخلاقی ها چشم پوشی نمی کردند و هر فرد بی اخلاق و کج اندیش را به زبان مهر و عاطفه شیفته خود و آیین گرانسنگ اسلام می کردند. چنانکه در تاریخ نقل است فردی هر روز بر سر پیامبر(ص) خاکروبه و خاکستر می ریخت و پس از مدتی از او خبری نشد، رسول خدا(ص) جویای حال وی شدند و پس از اینکه از بیماری او مطلع شدند، به عیادتش رفتند و این در حالی است که آن فرد بسیار شرمنده شد و از پیامبر عذرخواهی کرد.
 

پیامبر رحمة للعالمین هستند. در دوران حاکمیت رسول خدا(ص) حقوق سایر افراد جامعه که مسلمان نبودند بسیار محترم شمرده می شد و پیامبر در حوزه روابط اجتماعی بین مسلمانان چیزی فراتر از اخلاق شهروندی یعنی اخلاق اخوت را با تکیه بر حرمت و محبت دینی مطرح می کردند ایشان در رابطه با اهل کتاب با تأکید بر کرامت انسانی اصول اخلاق شهروندی را رواج داده و در قانون اساسی مدینه نهادینه کردند. 

پیامبر(ص) هیچ گاه راضی نبودند که کسی با جبر و اکراه به اسلام گرایش پیدا کند. حتی هنگامی که با اقتدار کامل مکه را فتح کردند، تعداد زیادی از اهل مکه بر کفر خود باقی بودند و تا سالها پس از آن به اسلام گرایش پیدا نکردند. 

حضرت همیشه این نکته را به والیان خویش نیز تذکر می دادند که هر کسی که بر دین یهودیت و یا مسیحیت باقی مانده است، از باقی ماندن بر این دین ها نهی نمی شود و کسی که به سن تکلیف رسیده از آنها مردان و زنانشان باید مالیات ویژه اهل کتاب را بدهند. پس هر کس که این جزیه را پرداخت کند، در حمایت خدا و رسول است.
 

موفق باشید ...