احسان به والدین را فراموش نکنیم ...

در سوره اسراء مى فرماید: و قضى ربک ان لا تعبدوا الا ایاه و بالوالدین احسانا الایات . ترجمه آن این است که : حکم فرمود پروردگار تو اینکه عبادت نکنید مگر ذات مقدس یکتاى بى همتا را و به والدین خوبى کردن . اگر این دو یا یکى از ایشان پیر شدند و نزد تو بودند، پس اف به آنان نگو، و داد بر ایشان نزن . و گفتار خوب به آنان بگو. و کوچکى به آنان نما از روى مهربانى . و بگو: پروردگارا، رحم فرما آنان را، چون من کوچک بودم و مرا تربیت و نگهدارى کردند. 

و در سوره لقمان مى فرماید: شکر کن مرا و والدین خود را. و اگر وادار کردند تو را مشرک شوى به من ، پس اطاعت نکن آنان را. و معاشرت کن با آنان به طریق خوب ...

از این آیه استفاده مى شود که در غیر طریقه معصیت و حرام باید اطاعت کند آنان را. و پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم امر به اطاعت آنان فرموده ؛ چنانکه در روایت محمد بن مروان خواهد آمد - ان شاء الله تعالى .

از کتاب محاسن برقى از امام صادق (علیه السلام ) از رسول الله صلى الله علیه و آله و سلم نقل شده که در ضمن حدیثى فرمود: اطاعت کنید پدران خود را در آنچه به شما امر کردند. و اطاعت نمى کنید آنان را در معصیت خداى تعالى .

در کافى به سند صحیح از ابى ولاد حناط نقل کرده که گفت : سوال کردم از امام صادق (علیه السلام ) از معنى کلام خدا:((و بالوالدین احسانا)) چیست این احسان ؟ فرمود: احسان این است که خوب نمایى معاشرت خود را با آنان . و رفع احتیاجات آنان را کن که محتاج به سوال از تو نشوند هر چند ایشان غنى باشند.

تا آنکه فرمود: اگر پیر شدند، اف به ایشان نگو و داد بر آنان نزن ، هر چند تو را اذیت کنند و بزنند. و گفتار خوب به آنان بگو. و اگر تو را زدند، پس بگو خدا شما را بیامرزد. این گفتار کریم است که خدا امر فرموده .

و فرمود: چشمهاى خود را نینداز به آنان مگر به رحمت و مهربانى . و صداى خود را از صداى آنان بلندتر نکن . و دست خود را به طرف آنان بلند مکن . و در راه رفتن مقدم بر آنان نشو.

و این حدیث شریف در من لا یحضر به طریق صحیح از ابى ولاد نقل شده است و از عیاشى نیز نقل شده است .

در کتاب کافى از امام صادق (علیه السلام ) نقل کرده که فرمود: کمتر عقوق و کوچکتر آن اف گفتن است . و اگر خدا مى دانست کوچکتر از آن را هر آینه نهى مى فرمود.

و به سند دیگر نیز این حدیث را نقل کرده است . و دو روایت دیگر از امام صادق و امام باقر صلوات الله علیهما نقل کرده که فرمودند: عاق والدین بوى بهشت را نمى شنود.

از این روایات با سایر روایات کافى و تفسیر برهان استفاده مى شود که کوچکتر درجه عقوق اف گفتن است ، و ما فوق تمام درجات قتل است . و خدا این دو درجه را و هر چه مابین این دو درجه است حرام فرموده است .

در کافى به سند صحیح نقل کرده از امام صادق (علیه السلام ) که فرمود: کسى که نظر کند به پدر و مادرش از روى دشمنى ، هر چند آنان به او ظلم کرده باشند، خدا نماز او را قبول نکند.

در روایت دیگر امام صادق (علیه السلام ) فرمود: از عقوق است اگر نظر کند شخصى به ابوین خود از روى تندى و غضب .

و این حدیث از کتاب حسن بن سعید نیز نقل شده است .

در کتاب کافى از محمد بن مروان نقل کرده که فرمود: شنیدم از امام صادق (علیه السلام ) که فرمودند: مردى آمد خدمت رسول الله صلى الله علیه و آله و سلم عرض کرد: یا رسول الله صلى الله علیه و آله و سلم مرا وصیت فرما.

فرمود: شریک قرار نده براى خدا چیزى را نه به قلب و نه به زبان ، هر چند تو را به آتش بسوزانند و عذاب کنند، مگر وقت تقیه که به زبان تقیه کنى و قلب تو مطمئن به ایمان باشد. و نسبت به پدر و مادر، پس اطاعت کن آنان را و خوبى کن به ایشان ، چه زنده باشند و چه مرده . و اگر امر کردند تو را که از اهل و مال خارج شوى ، پس اطاعت کن ؛ که این از کمال ایمان است .

از امام صادق (علیه السلام ) نقل کرده که فرمود: مردى آمد خدمت رسول الله صلى الله علیه و آله و سلم عرض کرد: من خیلى میل به جهاد در راه خدا دارم . پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم فرمود: جهاد کن در راه خدا؛ که اگر در جنگ کشته شوى ، خواهى بود در نزد خدا زنده و روزى داده مى شوى از نعمتهاى بهشتى . و اگر در بین راه مرگ به تو رسید، اجر و ثواب تو نزد خدا خواهد بود. و اگر از جهاد برگشتى ، از گناه پاک مى شوى مثل روزى که از مادر متولد شدى .

عرض کرد: یا رسول الله ، پدر و مادر من پیر شدند و ماءنوس مى باشند به من و میل ندارند از نزد آنان دور شوم . حضرت فرمود: قرار بگیر نزد پدر و مادرت . قسم به آن کسى که جان من به دست قدرت اوست ، انس پدر و مادر به تو یک شبانه روز بهتر است از جهاد یک سال .

این روایت از کتاب امالى صدوق و غیره نیز نقل شده است .

و به سند دیگر نقل کرده که : جوانى آمد خدمت رسول الله صلى الله علیه و آله و سلم عرض کرد: من جهاد را دوست دارم ، لکن مادرى دارم میل ندارد.

حضرت فرمود: برگرد و در خدمت مادر باش . قسم به آن کسى که مرا به حق فرستاده ، انس مادر به تو یک شب ، بهتر است از جهاد در راه خدا مدت یک سال .

و به سند دیگر نقل کرده که : عمار مشرف شد خدمت امام صادق (علیه السلام ) و نقل کرد که فرزندش اسماعیل به او خوبى مى نماید. حضرت فرمود: من او را دوست داشتم . و حال دوستى من به او زیاد شد. به درستى که خواهر رضاعى رسول الله صلى الله علیه و آله و سلم (دختر حلیمه سعدیه که شیر دهنده پیامبر بود) آمد خدمت حضرت ، چشم پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم به او افتاد، خوشحال شد و فرشى براى او پهن کرد و مشغول تکلم شد با او، و او خنده مى کرد به صورت او و با او مهربانى مى کرد، تا آنکه حرکت کرد و رفت . بعد برادرش آمد و با او آن طور رفتار نکرد. عرض کردند: یا رسول الله ، با خواهر رفتارى کردى که با برادر نکردى . حضرت فرمود: براى این بود که خوبى خواهر به پدر و مادرش بیشتر بود.

و به سند صحیح از عبدالله بن مسکان - که به اتفاق علما از بزرگواران ثقات اصحاب امام کاظم (علیه السلام ) بود - نقل کرده از ابراهیم بن شعیب که گفت عرض کردم خدمت امام صادق (علیه السلام ) پدرم خیلى پیر شده و ضعف او زیاد شده و طورى است که ما او را برمى داریم و براى قضاى حاجت مى بریم .

حضرت فرمود: اگر مى توانى خودت مباشر این کار باش و به غیر واگذار نکن ، و به دست خود لقمه بر دهن او گذار؛ که این سپرى است از آتش براى تو در فرداى قیامت .

و این حدیث از کتاب حسین بن سعید و غیره نیز نقل شده است . و به سند صحیح نقل کرده که : مردى مشرف شد خدمت امام صادق (علیه السلام ) عرض کرد: پدر و مادر من مخالفند (یعنى عارف به حق شما نیستند) حضرت فرمود: خوبى کن به آنان همان طورى که به دوستان ما خوبى مى کنى .

به سند دیگر نقل کرده از امام باقر (علیه السلام ) که فرمود: سه چیز است که خدا براى احدى رخصت در ترک آن نداده : اداى امانت به سوى صاحبش ، خوب باشد یا بد؛ و وفا کردن به عهد و قرارداد، با خوب و بد؛ و خوبى کردن به پدر و مادر، چه خوب باشند و چه بد.

و این روایت از خصال به دو سند نقل شده است .

و به سند دیگر نقل کرده از امام صادق (علیه السلام ) که فرمود: مردى آمد خدمت رسول الله صلى الله علیه و آله و سلم عرض کرد: من دخترى داشتم . چون بزرگ شد، او را لباس پوشیدم و زینت کردم و به چاه انداختم . کفاره این گناه چیست ؟ فرمود: آیا مادرت زنده هست ؟ عرض کرد: نه . حضرت فرمود: خاله ات زنده است . عرض کرد: بلى . فرمود: خوبى کن به خاله ات که او به منزله مادر است تا کفاره گناه تو شود...

تمام این روایات را از کتاب کافى نقل کردم .

در بحار از امالى صدوق و شیخ نقل کرده از امام صادق (علیه السلام ) که فرمود: کسى که دوست دارد که خدا سبک کند بر او سکرات مرگ را، پس صله رحم کند و به والدین خود خوبى کند. اگر این طور کرد، سکرات مرگ بر او آسان شود و فقر هرگز به او نرسد.

در روایت اربعمائه امیرالمؤ منین صلوات الله علیه فرمودند: کسى که افسرده کند والدین خود را، پس عقوق والدین کرده .

در روایات عیون در مکاتبه حضرت رضا (علیه السلام ) براى ماءمون فرموده است : خوبى به والدین واجب است ، هر چند مشرک باشند؛ لکن اطاعت نکند آنان را در چیزهایى که معصیت خالق باشد.

از امالى شیخ نقل کرده از رسول الله صلى الله علیه و آله و سلم که فرمود: فرزند خوبى کننده به پدر و مادر هر نظرى که به پدر و مادر خود مى کند از روى مهربانى و رحمت ، هست براى او به هر نظرى ثواب حج قبول شده . عرض کردند: یا رسول الله ، اگر روزى صد مرتبه نظر کند؟ حضرت فرمود: بلى ...

و این حدیث از روضه الواعظین نیز نقل شده است .

از قرب الاسناد نقل شده از امام صادق (علیه السلام ) که فرمود: داخل بهشت نمى شود عاق والدین ، و مداومت کننده در خوردن شراب ، و منت گذارنده در کارهاى خیرى که مى کند.

از امالى شیخ از امیرالمؤ منین صلوات الله علیه نقل شده که فرمود: رسول الله صلى الله علیه و آله و سلم فرمودند: سه گناه است که عقوبت آن تعجیل مى شود و تاءخیر به آخرت نمى افتد: عقوق والدین ، و ظلم کردن بر مردم ، و کفران احسانات مردم .

از کتاب علل صدوق از امام صادق (علیه السلام ) نقل شده که فرمود: عقوق والدین از گناهان کبیره است . براى آنکه خداى عزوجل قرار داده عاق را عصى شقى .

حقیر گوید: در روایات کثیره که بیان گناهان کبیره شده ، از جمله آن عقوق والدین شمرده شده است .

از بصائرالدرجات نقل کرده از ابراهیم بن مهزم که گفت : شبى در خدمت امام صادق (علیه السلام ) بودم در مدینه . وقتى که مراجعت کردم به منزل ، بین من و مادرم کلماتى واقع شد و من درشتى کردم در کلام خود با مادرم . فردا که آمدم خدمت امام صادق (علیه السلام ) ابتدائا فرمود: چرا دیشب با مادر درشتى کردى ؟ نمى دانى که در شکم او مدتى مسکن داشتى و در دامن او پرورش یافتى و از پستان او شیر خوردى ؟ عرض کرد: بلى . فرمود: پس درشتى نکن بر او.

از کنز کراجکى از امام صادق (علیه السلام ) نقل شده که فرمود: ملعون است ، ملعون است آن کسى که پدر و مادر خود را بزند. ملعون است ، ملعون است آن کسى که بدى کند به پدر و مادر خود. ملعون است ملعون است آن کسى که قطع رحم کند.

و غیر این روایات زیاد است و این مختصر گنجایش ذکر تمام را ندارد.

بدان که : حقوق ابوین به موت آنان ساقط نمى شود و باید اولاد بعد از موت آنان اداى دیون آنها را بکند. اگر میت مال داشت دیون مالى او از اصل مال برداشته مى شود. و اگر مال نداشت یا ممکن نشد که از اصل مال بردارند جهت ظلم ظالمى یا مانع دیگر، جدیت کنند در اداى آن از هر چه ممکن شد.

در کتاب کافى به سند خود از محمد بن مسلم از امام باقر (علیه السلام ) نقل کرده که فرمود: بنده خوبى مى کند به ابوین خود در حال حیات آنان ، پس وقتى که موت آنان رسید، اگر ادا نکند دین آنان را و استغفار نکند براى آنان ، مى نویسد خدا او را عاق . و اگر عاق بوده در حیات آنان و بدرفتارى کرده بوده به آنان ، پس بعد از موت آنان ادا کند دین آنان را و استغفار کند براى ایشان ، مى نویسد خدا او را از جمله خوبى کنندگان و از عقوق خارج مى شود.

در مستدرک از سبط شیخ طبرسى در کتاب مشکاه الانوار از کتاب محاسن از امام صادق (علیه السلام ) نقل کرده که فرمود: از جمله حق والدین بر فرزند این است که دینهاى آنان را ادا کند و وفا نماید نذرهاى آنان را. (یعنى اگر آنان نذرى کردند و موفق به انجام آن نشدند، فرزند اداى این تکلیف واجب آنان را بکند) و کارى نکند که مردم به ابوین او بد بگویند. اگر این طور کند، نوشته مى شود از جمله خوبى کنندگان به ابوین ، هر چند در حیات آنان عاق بوده . و اگر ادا نکند دینهاى آنان را و انجام ندهد نذرهاى آنان را و کارى کند که مردم به ایشان بد گویند، عاق مى شود، هر چند خوبى مى کرده به آنان در حیاتشان .

و قریب به این مضمون است روایت دعوات راوندى از امام صادق (علیه السلام ).

شهید در کتاب ذکرى نقل کرده از سید ابن طاووس در کتاب غیاث سلطان الورى 34 خبر که 24 خبر به نحو خصوص و ده خبر به نحو عموم دلالت مى کند که :

مستحب است بر مؤ منین جهت اموات خودشان تبرعا و تقربا الى الله تعالى انجام دهند عبادات و اعمال خیر را، که ثواب براى خودشان مضاعف مى شود و اموات نیز منتفع مى شوند و اگر در سختى و عذاب باشند، به سبب این تخفیف داده مى شود از آنان .

مثلا اگر انجام داده شود براى اموات نماز و روزه و زکات و حج و صدقه و غیر آن از کارهاى خیر، ثواب آن به اموات مى رسد و اگر چیزى از اینها بر عهده اموات ثابت بوده ، به انجام او ساقط مى شود، و از اجر و ثواب عمل کننده هیچ کسر نمى شود، بلکه ثواب او مضاعف مى شود. و این حکم ثابت است بر تمام مؤ منین و نسبت به اولاد تاءکید شدید وارد شده .

موفق باشید ...