سوء تغذیه و پرخوری، اصلی ترین عوامل تهدیدکننده سلامت انسان ...

امام علی(ع) می فرمایند:

هر کس خوراکش کم باشد دردهایش نیز کم است. تن درستی و پرخوری با هم جمع نمی شود ...

بخش مهمی از چشم انداز بهداشت و سلامت دنیا در گزارش هایی که سازمان بهداشت جهانی ارائه می کند، قابل مشاهده است؛ این که بشر کدام بیماری ها را مهار کرده است، کدام بیماری ها همچنان تهدیدکننده سلامت است و مهم ترین موانع برای مبارزه با بیماری ها چیست.

 طبق این گزارش در حالی که ۱۷۰میلیون کودک در کشورهای فقیر دچار کمبود وزن هستند و بیش از ۳میلیون از آن ها سالانه بر اثر سوء تغذیه جان می بازند، بیش از یک میلیارد بزرگسال در جهان اضافه وزن دارند و حداقل ۳۰۰میلیون نفر هم دچار چاقی مفرط هستند. از این تعداد سالانه حدود نیم میلیون نفر در آمریکای شمالی و اروپای غربی بر اثر بیماری های مرتبط با چاقی مفرط فوت می کنند.

کمبود وزن، تهدید جدی

بنابراین واضح است که در یک سر طیف عوامل خطر، فقر قرار دارد. کم وزنی یکی از مهم ترین عوامل مرگ در میان صدها میلیون نفر در کشورهای فقیر و مهم ترین علت مرگ در میان کودکان است.

 طبق این گزارش کم وزنی مشکل فراگیر و بزرگی در کشورهای درحال توسعه است و فقر مهم ترین عامل آن اس با این که تمام افراد در سنین مختلف در معرض خطر هستند اما کم وزنی در کودکان زیر ۵سال شایع تر است و سازمان بهداشت جهانی تخمین می زند که حدود ۲۷درصد از کودکان در این گروه سنی کم وزن باشند. تخمین زده می شود که در سال ۲۰۰۰، 3.4 میلیون مورد مرگ در آفریقا و آسیا با کم وزنی مرتبط بوده باشد.

 همچنین عامل ۶۰درصد مرگ و میر کودکان در کشورهای در حال توسعه به علت کم وزنی است. به عبارت دیگر، کم وزنی سالانه ۱۳۰میلیون سال زندگی را از کودکان در کشورهای فقیر به تاراج می برد.در میان عوامل خطر جهانی، کمبود وزن پس از رابطه جنسی حفاظت نشده که کشورهای فقیر در آفریقا و آسیا را تهدید می کند، قرار می گیرد. طبق این گزارش HIV ایدز هم اکنون چهارمین علت مرگ و میر در جهان محسوب می شود. در حال حاضر ۲۸میلیون نفر از ۴۰میلیون فرد مبتلا به HIV (حدود ۷۰درصد مبتلایان) در آفریقا هستند اما اپیدمی بیماری در دیگر نقاط جهان هم به سرعت در حال گسترش است.

 رشد بیماری در اروپای شرقی و آسیای میانه بیش از دیگر نقاط جهان است و امید به زندگی در کشورهای آفریقایی در حال حاضر ۴۷ سال تخمین زده شده است که در صورت ابتلا نشدن به ایدز، به ۶۲ سال می رسد. تخمین زده می شود که ۹۹درصد موارد عفونت HIV که در آفریقا شایع است، در سال ۲۰۰۱ به روابط جنسی محافظت نشده مربوط بوده است.

 این رقم در دیگر نقاط جهان از ۱۳درصد در شرق آسیا تا ۹۴درصد در آمریکای مرکزی متغیر است. حدود 2.9 میلیون مورد مرگ و میر ناشی از ایدز در سراسر جهان در نتیجه روابط جنسی محافظت نشده رخ داد. که بیشتر آن در آفریقا بوده است.آب ناسالم ، نبود بهداشت، فقر آهن و آلودگی ورود ناشی از سوخت های فسیلی جزو ۱۰عامل خطر تهدید کننده سلامت مردم در ۲ قاره آفریقا و آسیاست. این مشکلات، دشمن سلامتی است.

 سالانه در سراسر جهان 1.7 میلیون نفر بر اثر بیماری های مرتبط با آب ناسالم، نبود بهداشت و بیماری های عفونی و اسهال می میرند. ۹نفر از ۱۰قربانی کودک هستند و تمام این قربانیان در کشورهای در حال توسعه زندگی می کنند. 

کمبود آهن یکی از شایع ترین کمبود ریزمغذی ها در سراسر جهان است که حدود ۲میلیارد نفر را تحت تاثیر قرار می دهد و سالانه باعث مرگ یک میلیون نفر می شود. کودکان و مادران بیشتر از دیگر افراد در معرض کمبود آهن هستند زیرا در دوره رشد و بارداری نیاز بدن به آهن افزایش چشمگیری پیدا می کند. همچنین بیماری های مرتبط با کمبود ویتامین A، ید و روی هم شیوع دارد.

 کمبود ویتامین A مهم ترین علت نابینایی در کودکان است و کمبود ید باعث عقب ماندگی ذهنی و صدمه مغزی در کودک می شود که قابل پیشگیری است. کمبود روی باعث کوتاهی قد، نامنظم شدن عملکرد سیستم ایمنی و بروز عفونت های ریوی، مالاریا و اسهال می شود. نیمی از مردم جهان در معرض آلودگی ناشی از استفاده از سوخت های فسیلی یا گرمایشی در فضای بسته هستند.

۳۶درصد عفونت های تنفسی و ۲۲درصد بیماری ها در سراسر جهان به همین علت بروز پیدا می کند. اضافه وزن و تهدید سلامتی از سوی دیگر بسیاری از عوامل خطر ذکر شده در این گزارش به الگوی زندگی به ویژه الگوی مصرف مرتبط است. 

به عبارتی اگر سوء تغذیه در جهان معضلات زیادی برای بشر به همراه داشته، مصرف بیش از حد موادغذایی هم نوع دیگری از معضلات را رقم زده است. اضافه وزن و چاقی ۲ عامل مهم تهدید کننده سلامت و تغییرات متابولیکی در بدن از جمله فشارخون، چربی خون و مقاومت فزاینده نسبت به انسولین است و موجب افزایش بروز بیماری های کرونرقلب، سکته، دیابت نوع ۲ و سرطان های مختلف شده است.

طبق آمارها چاقی مفرط سالانه ۲۲۰ هزار نفر را در آمریکا و کانادا به کام مرگ می کشد و ۳۲۰ هزار نفر را هم در ۲۰کشور اروپای غربی به این سرنوشت دچار می کند.پرفشاری و چربی خون بالا ارتباط نزدیکی با مصرف غذاهای چرب، شور و شیرین دارد و این موادغذایی مثل سیگار، تنباکو و الکل مرگبار است، بدون این که مصرف کنندگان از آن اطلاع داشته باشند.

 مصرف بی رویه و رو به افزایش سیگار که به اپیدمی مصرف تنباکو در سراسر جهان تبدیل شده است، طبق آمارها در سال ۲۰۰۰، 4.9 میلیون نفر را به کام مرگ برده که این رقم یک میلیون بیش از آمار سال ۱۹۹۰ است. بیشترین قربانیان متعلق به کشورهای در حال توسعه هستند. با این حال بیشتر بیماری های مرتبط با سیگار، هنوز در جوامع صنعتی گزارش می شود.

 طبق این گزارش میزان مصرف الکل طی دهه های اخیر افزایش چشمگیری در کشورهای در حال توسعه داشته است. مصرف الکل در سراسر جهان باعث مرگ 1.8 میلیون نفر شده و بیشتر قربانیان خودرا از اروپا و آمریکا گرفته است. ۲۰ تا ۳۰درصد موارد سرطان مری، بیماری های مرتبط با کبد، صرع، تصادفات رانندگی و خودکشی در جهان در نتیجه مصرف الکل رخ داده است.

تهدیدها در کشورهای فقیر

نکته این جاست که پرفشاری خون، کلسترول بد، الکل، سیگار و چاقی مفرط که تا چندی پیش فقط در جوامع صنعتی شایع بود،اکنون در کشورهای در حال توسعه گسترش زیادی یافته است و معضلات بهداشتی را در کشورهای فقیر که با بیماری های عفونی نیز روبه رو هستند، دو برابر می کند.به دلایل متعدد جهان امروز ما به مرحله خطرناک وهشداردهنده ای در حوزه بهداشت رسیده است و انتخاب های معدودی دارد.

 از یک سو وضعیت کشورهای فقیر که به علت فقر در رسیدگی به معضلات بهداشتی خود ناتوان هستند و از سوی دیگر افراط در مصرف مواد غذایی و معضلات مرتبط با آن در برخی کشورها، باعث بروز مشکلات جدی در حوزه سلامت شده است.

طبق این گزارش شواهد نشان می دهد که عوامل خطر به نحوی به عوامل خطر انتقالی تبدیل شده است که ناشی از تغییر الگوی زندگی در بسیاری از کشورها به ویژه کشورهای در حال توسعه است. گسترش اضافه وزن در کشورهای در حال توسعه در میان کودکان و جوانان بیشتر از گذشته گزارش می شود.

میزان چاقی مفرط در آمریکای شمالی، شرق اروپا، خاورمیانه، شرق دور و چین از دهه ۸۰ به این سو ۳برابر شده است. تغییر در تهیه موادغذایی و نحوه تولید محصولات کشاورزی و سیاست های تجاری، رژیم غذایی صدها میلیون نفر را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار می دهد.

 مصرف میوه و سبزی جات از دسته بزرگی از بیماری های قلبی- عروقی و سرطان ها پیشگیری می کند؛ در مقابل مصرف کم این مواد سالانه باعث مرگ حدود ۳میلیون نفر از مردم به دلیل ابتلا به این بیماری ها می شود.

تغییر سبک زندگی و الگوی کار نیز باعث فعالیت کم فیزیکی و کاهش کارهای بدنی شده که حدود ۱۵درصد سرطان ها، دیابت و بیماری های قلبی ناشی از آن است.

در ضمن سیگار و الکل در کشورهای در حال توسعه با بازاریابی بی سابقه ای، مشتریان فراوانی پیدا کرده است و امروز بیش از هر زمان دیگری واردات محصولات مختلف انجام می شود. در این گزارش آمده است که اگر بخواهیم از پیشرفت همه جانبه بیماری هاو گسترش آن ها جلوگیری کنیم، کشورهای جهان از هم اکنون باید سیاست های تطبیقی مرتبط با آن را اجرا کنند.

 خطراتی همچون رابطه جنسی محافظت نشده و مصرف سیگار ظرف چند دهه آینده می تواند طول عمر انسان را در برخی کشورها تا ۲۰سال کاهش دهد مگر این که مانع گسترش این عوامل خطر شویم.