والدین در خانه نماز را از کودکی به فرزندان خود بیاموزند ...

کم توجهى پدر و مادر یا مربى خانواده نسبت به فرزندان در محیط خانه و سطحى نگرى آنان در ابتداى نوجوانى فرزندان و یا احیاناً بىمبالاتى اعضاى خانواده نسبت به مسائل دینى خصوصاً فریضه نماز تأثیر بسزائى در تربیت فرزندان بجاى مىگذارد.

عنوان مثال فرزند اگر در خانهاى رشد نماید که در آن خانه کسى به نماز اهمیت ندهد و یا در قبال مسائل دینى خود را مسئول ندانند و یا خود اهل نماز باشند ولى فرزند خانواده را تحریض و تشویق به نماز ننمایند قطعاً فرزند آن خانواده اهل نماز و عبادت نخواهد شد البته شاید در آینده بر اثر عوامل دیگر به نماز روى آورد که این احتمال ضعیفى است.

نوجوانى نوشته بود که چگونه از من انتظار نماز خواندن برود در حالیکه در خانه ما هیچ یک اهل نماز نیستند و دیگرى بیان کرد که توقع نماز خواندن از کسى که هیچ یک از اعضاى خانوادهاش اهل نماز نباشند. توقع بىجایى است.

اینگونه از خانوادهها که فرزندانشان تمایل و گرایش چندانى به مسائل عبادى از خود نشان نمىدهند بر دو قسمند: یک گروه خانوادههایى هستند که والدین و مربیان آنان به نماز اهمیت نمىدهند و طبعاً فرزندانشان از آنان تقلید مىکنند. این دسته از خانوادهها اگر چه محدودند ولى وجودشان قابل انکار نیست.

 فردى نقل مىکرد ما چند نفر براى مهمانى به منزل کسى رفتیم بیشتر یا همه دوستان وضو ساختیم که نماز بخوانیم سراغ مهر نماز از صاحب خانه گرفتیم در جواب به ما گفت یک مُهر در خانه داریم که گاهى من با آن نماز مىخوانم و گاهى خانمم.

دسته دیگر خانوادههایى مىباشند که خود دیندار و اهل عبادتند و لیکن نسبت به فرزندان خود در این امر هیچ وقعى نمىنهند.

 نماز خود را مىخوانند و روزهشان را مىگیرند امّا از اینکه فرزندان به مسائل دینى پاى بند باشند یا نه براى آنها یکسان است.

 هرگز از فرزندان بعنوان پدر و مادر نمىخواهند که نمازش را بخواند و یا روزهاش را بگیرد. هیچ مسئولیتى را در قبال آنان احساس نمىکنند. گویا او همه چیز را مىفهمد و باید با همان فهم خود عمل کند و یا همه اعمال او را حتى بعد از سن تکلیف با بچه بودن توجیه مىکنند.

بسیار روشن و مسلّم است که چنین فرزندى بزودى به عبادت تن در نخواهد داد. کانون خانواده مهمترین عامل دراین زمینه محسوب مىشود چون کانونى که جوان در آن رشد یافته کانون بىتفاوتى بوده است و هرگز کسى از طریق محبت و تشویق و یا از راه قهر و تهدید او را به امور عبادى و ادار نکرده و یا از او نخواسته است.

 چه بسا این جوان نسبت به سایر امور زندگى فردى سر به زیر و تسلیم پذیر و با شخصیتى از دیدگاه خانواده باشد و لیکن اهل نماز و دیانت نیست. این بدان جهت است که والدین در آن امور تأکید داشته امّا در امور دینى اصرارى به خرج ندادهاند. و اگر در بُعد دینى توجه داشتند قطعاً خللى در او مشاهده نمىکردند.

عالم نبودن به محتواى نماز، درک پایین و بسیار اندک نسبت به تأثیر آن، عدم توجه به جایگاه نماز در اسلام، نداشتن انگیزه و هدف در اقامه و برپایى آن، آشنا نبودن به اسرار و فلسفه نماز و درخواست امور مادى از خدا و عدم دست یابى به آن یکى از عواملى است که جوانان را از این فریضه الهى دور نگه داشته است.

 در گفتهها و نوشتههاى بسیارى از آنان این نکته جلب توجه مىکرد که ما نمىدانیم براى چه باید نماز خواند. اگر نماز نخوانیم چه مىشود. با ترک نماز چه چیزى را از دست خواهیم داد و ظاهراً مشاهده مىشود آنان که نماز را برپا مىدارند با کسانى که تارک نمازند فرقى نمىکنند. اگر نماز باید در زندگى افراد مؤثر واقع شود پس چرا این اثر ملموس نیست و چرا این مرزبندى را عملاً ما نمىبینیم؟

 مگرخدا به دو رکعت نماز ما محتاج است؟ جوان باید قلبش پاک باشد، انسان باید با دوستان و همسایگان و نزدیکان و همنوعان خود رفتار شایستهاى داشته باشد. خدا اینها را از ما خواسته است. 

نه اینکه نماز بخوانیم و در عین حال صدها عمل ناشایست را مرتکب شویم. اصل این است که ما انسان خوبى باشیم حال چه قائم به نماز باشیم یا تارک آن. پس ملاک انسان خوب بودن، نماز خواندن نیست بلکه دل و قلبى پاک داشتن است.

همه این گفتهها حاکى از آن است که شناخت لازم و آگاهى کافى از فضائل نماز و جایگاه آن در اسلام براى کثیرى از نوجوانان و جوانان حاصل نشده است.

سستى و تنبلى

بعد از دو عامل مذکور، علت دیگرى که در ترک یا بىتوجهى به نماز بیان شده است عنصر و عامل تنبلى است. غالباً نوجوانان و جوانان به آسانى تن به فعالیت نمىدهند مگر در امورى که بیشتر جنبه احساسى و هیجانى داشته و یا در امورى که با انگیزه و شناخت قبلى همراه باشد.

 براى فردى که چند سال است به سن تکلیف رسیده قدرى مشکل است در هواى سرد زمستان آستین خود را بالا زند و با آب سرد وضو بگیرد و یا کفش و پوتین را از پایش در آورد و مسح نماید به همین خاطر گاهى از نماز خواندن طفره مىرود و یا براى او دشوار است که از خواب نوشین صبح گاهى بزند و نمازش را بخواند و... .

هر چند که برخى از نوجوانان و جوانان این عامل را در موضوع مورد بحث مهم شمردهاند و لیکن به نظر مىرسد که این علت نمىتواند بعنوان یک عامل مستقل و بلکه یک علت به حساب آید چون بعداً خواهیم گفت که تنبلى خود معلول علل دیگرى مىباشد.

دیهى است که نقش بسیار مهم دوستان در شکل دهى شخصیت انسانى خصوصاً در سنین نوجوانى و جوانى را نباید نادیده انگاشت.

 دوستان شایسته و خوب در سوق دادن انسان به سوى سعادت و کمال مؤثرند و دوستان ناشایست در انحراف آدمى به سمت ناهنجاریهاى اخلاقى. چه بسا جوانانى که در مسائل دینى علاقمند و به دیندارى خود راغبند و لیکن در محیطهاى مختلف از قبیل محلهاى که در آن زندگى مىکنند یا محیط کار و تحصیل که در آن ساعاتى از عمر را سپرى مىسازند با افرادى آشنایى شوند که به تدریج او را در دام بىدینى و لا ابالى گرى گرفتار مىکنند.

رخى از جوانان در علت دورى از نماز و تعالیم دینى و مذهبى، مفاسد اخلاقى را بسیار مؤثر مىدانند. البته این عامل در خانوادهها و محیطهاى مختلف داراى شدت و ضعف مىباشد و در بروز و ظهور آن مىتوان عللى را بر شمرد که هر کدام از آن عوامل به تنهایى مىتواند در ایجاد آن و انحراف شخص کافى باشد.

عواملى چون خواندن و مطالعه نوشتههاى تحریک آمیز در مکتوبات و مقالات خصوصاً اگر با نثر روان یا بصورت نظم بوده باشد، تصاویر و عکسهاى مبتذل در بیرون از خانواده و نیز بد حجابى یا بىحجابى برخى از اعضاى فامیلى در مراسم جشن و سرور و عدم رعایت موازین شرعى و سنّتهاى غلط حاکم بر برخى از خانوادهها در درون خانواده مىتوانند در بروز مفاسد اخلاقى اشخاص خصوصاً جوانان تأثیر زیادى داشته باشند. 

کم نیستند جوانانى که با ایجاد و مهیا بودن چنین زمینههایى غسل بر آنها واجب گردیده و آن اراده و تصمیم راسخ را ندارند که در داخل وقت خود را تطهیر نموده و نماز را بپا دارند و یا اگر در خارج وقت خود را پاک کردهاند قضاى نماز را بجا آورند چنانچه برخى صراحتاً گفتهاند که نگاه به این تصاویر و صحنهها، مقدمه و زمینه خود ارضایى و مفاسد دیگر اخلاقى است.

برخى چون در وقت نماز مشغول کارها و اعمال شخصى خود هستند فرصت اینکه نماز را در اوّل وقت آن اقامه کنند ندارند و وقتى که فرصتهاى اوّلیه براى اقامه و برپایى نماز از دست برود تدریجاً بعد از استراحت چون دوباره مشغول فعالیت مىشوند اقامه نماز را مانعى براى انجام کارهاى خود مىدانند. البته خواهیم گفت که این عامل به بهانه شبیهتر است تا یک علت براى ترک یا بىتوجهى به نماز.

عامل دیگرى که در ترک نماز و سایر فرایض عبادى مىتواند مؤثر باشد غرور جوانى و تکبر و بزرگ منشى برخى از افراد است. صفت غرور از پستترین اوصاف انسانى است که شاید بتوان گفت منشأ تمام گناهان و معاصى مىگردد.

 هرگاه این خصلت در کسى پا بگیرد و استقرار یابد فرد را به مهلکههاى بزرگى مىکشاند با متصف شدن به این صفت فرد چنین مىپندارد که اگر در مقابل خداى خود سجده کند کوچک مىگردد بنابر این براى اینکه بزرگى و غرورش محفوظ بماند در مقابل هیچ کس نباید سر تعظیم فرود آورد ولو در مقابل خداوند متعال.

خیالبافى شاعرانه و تصورات جاهلانه او را از همه او امر متعبدانه دور ساخته و مانعش مىشود که او در مسیر سعادت خویش گام بردارد. این همان وصفى است که وقتى در ابلیس ظاهر و آشکار شد در مقابل دستور صریح خداوند سرباز زد و حاضر نشد امر الهى را در سجده بر آدم امتثال نماید.

برخى از جوانان با توجه به اینکه چند سالى است که وارد سن تکلیف شده و در مقابل تعالیم و دستورات دین مکلف مىباشند و بر آنها واجب است که به احکام دینى گردن نهند ولى با این توجیهات که ما هنوز جوانیم و تازه اوایل عمر ماست و بهانههایى از این قبیل اعمال دینى را ترک مىکنند. جوان در بسیارى از مواقع نماز نخواندن خود را این چنین توجیه مىکند که من بعداً مىخوانم و یا قضاى آن را بجا مىآورم. 

عمر طولانى در پیش است پس مىتوان اعمالى که امروز از من ترک مىشود در سنین پیرى و زمان بیکارى انجام داد و یا توبه کرد. بنابر این عملى که در آینده قابل جبران باشد و از طرفى مغفرت و بخشش الهى آن را شامل گردد جاى نگرانى نیست.

عامل دیگرى که در روحیه جوانان مىتواند تأثیر زیادى را بگذارد باورهاى دینى و تقویت روحیات مذهبى است که بخش عمده این مسئولیت بر عهده مبلغان دینى مىباشد.

امروزه بخش عظیمى از جوانان که بهترین و مهمترین، قشر جامعه محسوب مىشوند از ضعف اعتقادى رنج مىبرند. در کتب درسى خواندهاند که خدا و قیامتى هست و مسائل دینى تا حدودى به آنان گفته شده و لیکن به باور و یقین نرسیده است.

اصول اعتقادى را بصورت مستدل و متقن فرا نگرفته بلکه اصول را چون فروع مقلدانه باور دارد. تعالیم دین را با انگیزه و اعتقاد انجام نمىدهد و بیش از آنکه با درایت و بینش همراه باشد با احساس و عاطفه با امور دینى برخورددارد. 

این ضعف درعقیده و عدم استوارى آن برپایه منطق موجب مىگردد که جوان به مسائل دینى آن اهمیت خاص را قائل نباشد و یا پاى بندى کامل به تعالیم دینى را نداشته باشد. 

به همین جهت بسیار دیده مىشود که بعضى از افراد، نماز خواندشان موسمى و فصلى است. مثلاً در فصل خاصى مثل ماه مبارک رمضان یا ایام ماه محرم و صفر، نمازشان را مىخوانند و بقیه ماههاى سال را با نماز وداع مىگویند.

و یا بعضى فقط به چند تا از نمازهاى واجب عمل مىکنند و نماز صبح را مثلاًنمىخوانند. این نیست مگر از ضعف اعتقادى فرد. و تا این ضعف جبران نگردد، مشکل فوق قابل حل نخواهد بود.

رفتار نامناسب مبلغان دینى

ابتدا این نکته را متذکر شوم که منظور از عنوان مزبور، انکار یا زیر سئوال بردن مبلغان متعهد و متدّین خصوصاً روحانیون وارستهاى که حیات خویش را صرف تبلیغ دین نمودهاند نیست بلکه توجه دادن به این نکته است که باید برخورد با جوانان بسیار با ظرافت و دقّت انجام گیرد. چون چه بسا جوانانى که مقید به موازین دینى باشند ولى با یک عکسالعمل فردى که لباس دین بر تن کرده است از دین بىزار گردند.

 تحقیقات و نظر سنجىها گویاى این حقیقت است که برخى از جوانان به خاطر دوستى و صمیمیت و ارتباط نزدیکى که با طلاّب و روحانیون خصوصاً طلبه جوان پیدا کرده که باید از آن بعنوان یک پدیده میمون و مبارک نگریست رفتارى را مشاهده مىکنند و یا سخنانى را مىشنوند که موجب سستى و وهن آنها از دین مىگردد. بعنوان مثال اگر جوانى مشاهده نماید که یک روحانى در محفلى نشسته و مشغول صحبت و احیاناً غیبت دیگران است و توجهى به نماز در اول وقتش ندارد و یا در رفتار با کسى تندى مىکند این اعمال، تأثیر منفىاش را بر روحیه دیگران باقى مىگذارد. 

گاهى گفته مىشود که اگر واقعاً نماز در اول وقت آن همه فضیلت دارد پس چرا یک روحانى بعنوان مبلغ دین به آن توجه ندارد.

موفق باشید ...