حدود و قلمرو دوستی از گفته معصومین ...

امام صادق(علیه السلام) فرمودند:

از دوستى با انسان کذاب برحذر باش چون او همانند سراب است که دور را براى تو نزدیک و نزدیک را از تو دور مىسازد .

یعنى همانگونه که سراب امر واقعیت دارى نبوده و از دور فریبنده است دوستان کاذب هم این چنین مىباشند چون ایشان هم امور غیر واقعى را واقعى جلوه مىدهند. جوان هوشمند باید بداند که چنین دوستانى به پیمان دوستى وفادار نخواهند بود و زیان ارتباط با آنان بیش از نفعشان است.

رئیس مذهب شیعه در سخنى دیگر مىفرمایند: لاینبغى للمرء المسلم اَنْ یُواخى الفاجر ولا الأحمق ولا الکذّاب. «شایسته نیست براى انسان مسلمان که با شخص تبهکار و احمق و دروغگو رفاقت کند.

نکته این است که دوستى و رفاقت با دیگران داراى حدود و ثغورى است که باید در پیمان دوستى از آن حد و مرز فراتر نرفت و لازمه پایدارى و قوام دوستى حفظ آن حدود است.

اساساً اگر آن حدود نادیده گرفته شود نوعى دشمنى است که در لواى دوستى ظاهر شده است و بخاطر عدم ملاحظه همین حدود است که برخى در قیامت با حسرت و ندامت و پشیمانى زیاد فریاد بر مىآورند که: یا ویلتى لیتنى لم اتّخذ فلاناً خلیلاً. «اى واى بر من! کاش فلان (فرد گمراه) را دوست خود انتخاب نکرده بودم.

 او مرا از یاد حق گمراه نمود بعد از آنکه آگاهى به سراغ من آمد.

امام صادق(علیه السلام) در روایتى بسیار زیبا این حدود را چنین بیان مىفرمایند:

«دوستى و رفاقت با دیگران داراى حدودى است کسى که همه آن حدود را دارا نباشد او را دوست کامل براى خود انتخاب نکن و آن کس که هیچ یک از آن حدود را ندارد در حقیقت دوست نیست. (آن حدود عبارتند از:) اول آنکه: ظاهر و باطنش نسبت به تو یکسان باشد.

دوّم آنکه: زیبایى و زشتى تو را زیبایى و زشتى خود ببیند.

سوم آنکه: دست یابى به مال و رسیدن به مقام رفتارش را نسبت به تو تغییر ندهد.

چهارم: در باب رفاقت و دوستى آنچه در اختیار دارد نسبت به تو مضایقه نکند.

پنجم: هنگام سختىها و مصائب تو را رها و تنها نگذارد .

بنابر این در انتخاب دوست بر ما لازم است که این مسائل را معیار قرار دهیم و نادیده گرفتن حدود دوستى موجب خسرانى است که شاید قابل جبران نباشد.

 بدون تردید مىتوان گفت که مهمترین عامل در شکل دهى شخصیت آدمى بعد از تصمیم و اراده فرد، دوستان و معاشران او هستند.

 چون طبیعت انسان تأثیر پذیراست و بخش عمدهاى از اوصاف اخلاقى و عقاید فردى را از دیگران که با او مصاحب و قرینند اخذ مىکند و این امرى نیست که قابل کتمان باشد چون حالت انفعالى و تأثیر پذیرى هم از حیث علمى امر ثابت شدهاى است و هم از جهت منطق دینى امرى پذیرفته شده است.

 آنچه که دیدگاه دین را در این امر تبیین مىکند روایاتى است که در این خصوص وارد شده است.

امیر بیان على(علیه السلام) در تأثیر همین امر مىفرمایند:

«هر گاه امر کسى بر شما متشبّه شد و دین او را تشخیص ندادید به دوستانش نظر کنید اگر اهل دین بودند او نیز پیرو دین خداست و اگر بر دین خدا نبودند پس او هم نصیب و بهرهاى از دین خدا ندارد .

امام صادق(علیه السلام) فرمودند: خصلتان مَنْ کانتا فیه والاّ فاعزَبْ ثم اعزبْ، ثمّ اعزبْ قیل وما هما؟ قال: الصلاةُ فى مواقیتها والمحافظة علیها والمواساة.

«هر که دو خصلت در او بود قابل معاشرت و دوستى است و گر نه از او دورى کن، دورى کن، دورى کن گفته شد: آن دو صفت چیست؟ فرمود: یکى نماز را به وقتش خواندن و به آن مواظب بودن و دیگرى همدردى .

اینکه امام سه بار تأکید ورزیدند که دورى کنید نشانه شدّت تأثیر پذیرى صفات اخلاقى افراد در یکدیگر است به همین دلیل امام اصرار دارند که با اهل نماز و پاسداران و حافظان نماز معاشرت و حشر و نشر داشته باشید تا اخلاق آنان به شما سرایت نماید.

 مفهوم این کلام نورانى آن است که اگر با غیر ایشان و کسانى که بىتوجه به نماز و عبادتند نشست و برخاست داشته باشید آنان شما را از مسیر سعادت منحرف مىسازند و اخلاقشان را در شما تسرّى مىبخشند چنانچه سنائى غزنوى گفته است:

با بدان کم نشین که درمانى***خو پذیر است نفس انسانى

و یا عارف رومى (مولوى) چنین زیبا سرودهاند که:

تا توانى مىگریز از یار بد***یار بد بدتر بود از مار بد

مار بد تنها همى بر جان زند***یار بد بر جان و بر ایمان زند

و براستى که نقش دوست در سعادت و شقاوت انسان بسیار مؤثر است و غالباً اثر و نقش او از نقش و تأثیر خانواده و نزدیکان بیشتر و مهمتر است. پس باید در انتخاب و شناخت او دقیق و کوشا بود.

موفق باشید ...