چگونه فساد اخلاقی جوانان را درمان کنیم ...

سالم نگه داشتن محیط خانواده از طرف والدین و اجتماع از جانب والیان امر و حاکم، و از بین بردن مقدّمات گناه، شرط اصلى است.

جوانان مىتوانند براى فاصله گرفتن و دورى از مفاسد اخلاقى که از راههاى مختلف آنان را تهدید مىکند و گرفتار نیامدن به دامهاى شیطانى، شیوههاى مختلفى را اتخاذ نمایند و آن مشغول شدن یا سرگرمى به کارهاى مختلف هنرى یا فنى که آمادگى و استعداد انجام و رشد یابى آن را در خود مىبینند.

 بعنوان مثال برخى از نوجوانان و جوانان شاید استعداد درس خواندن یا مطالعه کردن را نداشته باشند امّا آمادگى کارهاى هنرى یا ذوق امور فنى را دارند به اینان توصیه مىشود که استعدادهاى خود را بکار گرفته و ارتقاء بخشند چه اینکه معطل گذاشتن ذوق و استعداد خاص فردى در حقیقت بزرگترین عامل رکود شخصیت انسانى است.

به نظر مىرسد که مفاسد اخلاقى معلول عوامل مختلفى که مهمترین آن ثروت و مکنت مادى، غرور جوانى و بیکارى است مىباشد، چنانچه آن شاعر عرب سرودهاند:

اِنَّ الشَّبابَ والفراغَ والجِدَه***مَفْسَدَةٌ لِلْمَرءِ اَىُّ مفسدة

همانا که جوانى و بیکارى و سرمایه بدترین مفسده و فساد اخلاقى راایجاد مىکنند.

پس از شناخت این عوامل باید در رفع آن کوشید و طرق رفع و زوال آن علل، براى هر فردى با دیگران مختلف است. ممکن است کسى ذوق هنرى داشته باشد و دیگرى ذوق مطالعه، یکى شوق و خلاقیت در امور فنى داشته باشد و دیگرى اشتیاق در رشتههاى ورزشى.

به هر حال هر که به خود رجوع کند مىفهمد که به چه چیزى علاقمند است. پیدا کردن امر مورد علاقه و تعقیب نمودن آن یکى از بهترین و مهمترین رموز موفقیت و سربلندى انسان در زندگى است و بسیار زیبا فرمودهاند مرحوم علامه محمّد تقى جعفرى که: «در هر سرى شوقى است عاشق کسى است که ذوقش را دریابد».

چنانچه نوجوانى که در ابتداى زندگى اجتماعى، ذوق باطنى خود را پیدا نموده و آن را دنبال کند موفق است و این کلام پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم)است که فرمودند: اِعْمَلوا فکُلّ مُیسَّرٌ لِما خُلِقَ له.

«همه شما کار کنید و کوشش نمائید ولى متوجه باشید که هرکس براى کارى که آفریده شده لایقتر است و آن را به سهولت و آسانى انجام مىدهد».

و نیز یکى از مهمترین وصیت پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله وسلم) به امتش این است که فرمودند:

علامةُ اعراض الله عن العبدِ اشتغاله بما لا یَعْنیه. «نشانه روى گردانى خدا از بندهاش این است که او را به چیزى مشغول نماید که بدردش نمىخورد».

پس مفسده و معضل اخلاقى غالباً از آنجا سرچشمه مىگیرد که فرد بدون تأمل و اندیشه و جستجوى ذوق باطنى زندگى را سپرى مىکند و اگر بدنبال عملى مىرود بدون مطالعه قبلى است و به همین جهت در میان دوستان گاهى خود را سرخورده و شکست خورده مىبیند و در اثر آن به مفاسد اخلاقى مبتلا مىگردد.

توجه و تفطن به این نکته بر همه نوجوانان و جوانان لازم است که خداوند علاوه بر نعمت نشاط و شادابى جوانى، نعمت و موهبت عقل و اندیشه و خلاقیت فکرى هم به او عنایت فرموده است و اگر کسى از این نعمات الهى در مسیر زندگى استفاده نکند در واقع برکات الهى را نادیده گرفته و کفران نموده است. اینکه در آیات و روایات تأکید شده است که نعمتهاى الهى را زیر پا نگذارید و قدر آن را بدانید منظور فقط سرمایه مادى نیست بلکه سرمایههاى معنوى هم مشمول نعمت الهى است. انسان همانطور که نباید سرمایه مادى را کفران نماید سرمایه معنوى را هم نباید نادیده بگیرد. نادیده گرفتن و کفران سرمایه معنوى به این است که انسان استعداد الهى خود را بکار نگرفته و از آن بهرهبردارى نکند.

عدم استفاده از استعداد سرشار جوانى موجب انحرافات رفتارى و مفاسد اخلاقى است و نتیجه آن عقاب و عذاب الهى است که خداوند وعده آن را داده و فرموده است «لئن کفرتم انّ عذابى لشدید» «و اگر نعمت الهى را کفران نمائید مجازات و عذابم شدید است».

پس بیائیم با حفظ و جهت دهى از این درّ گرانبهایى که در دست داریم خویشتن و جامعه اسلامى خود را تعالى بخشیم و اندیشه پاک و حیات با نشاط جوانى که دو ابزار مهم ارتقاء انسانى اندرا با آمیخته کردن به افکار غیر دینى و اعمال زشت اخلاقى از کف ندهیم.

الگوگیرى و اسوه قراردادن حیات جوانى بزرگان دین و مطالعه زندگى آنان در این مسیر اهمیت ویژهاى دارد چون که آنان جوانى را تجربه نموده در حالیکه ما مىخواهیم تجربه نمائیم یعنى گذشته آنان حال یا آینده ماست.

کلام گوهر بار على(علیه السلام) مؤید همین مطلب است که فرمودند: مَنْ اَحْکَمَ مِنَ التجارِبِ سَلِمَ مِنَ العواطبِ (المعاطب).

«هر کس که اعمال خود را برپایه تجربیات محکم و استوار سازد از سقوط و تباهى بسلامت خواهد بود»

و یا اینکه فرمودند: فَاِنَّ الشقىَّ مَنْ حُرِمَ نَفع ما اُوتِىَ من العقلِ والتجربة.

«همانا بدبخت کسى است که از سرمایه عقل و تجربه سودى نبرد و از ذخائرى که به او عطا شده بهرهاى نگیرد»

پس تجربههاى دیگران علم و دانش مؤثّر و مفیدى است که انسان را از معضلات و مفاسد اخلاقى نجات مىدهد و عاقلان و خردمندان کسانى هستند که از تجربیات زندگى پند گیرند.

چنانچه على(علیه السلام) فرمودهاند:

العاقلُ مَنْ وَعَظَتْهُ التجاربُ. «عاقل کسى است که از تجربیات پند گیرد».

این بخش از بحث را با وصیت بسیار آموزنده على(علیه السلام) خطاب فرزندش که در همین زمینه بیان داشتهاند به پایان مىبریم. باشد که این وصایا چراغى در مسیر هدایت ما قرار گیرد.

«اى پسر عزیزم اگر چه من عمر طولانى نکردم مانند کسانى که پیش از من بودند ولى در کارهاى آنان نظر کردم و در تاریخشان با دقت اندیشه نمودم و در آثارشان سیر نمودم تا حدّى که از کثرت اطلاع مانند یکى از آنان به حساب آمدم اخبارى که از گذشتگان پیدا کردهام به قدرى مرا به وضع آنان آگاه نمود که گویى خودم با اولین تا آخرین آنها زندگى کردهام و جریان امورشان را از نزدیک دیدهام. 

بر اثر تعمق در تاریخ آنان روشنى و تیرگى کارشان را شناختم و سود و زیان اعمالشان را تشخیص دادم سپس مجموع اطلاعات تاریخى خود را غربال نمودم آنچه آموزنده و مفید بود در اختیار تو گذاردم و تنها مطالب زیبا و دلپذیر وقایع را براى تو برگزیدم و ذهنت را از قضایاى مجهول و بىفایده که اثر علمى و عملى ندارد برکنار نگاه داشتم».

در ادامه همین نامه مىفرماید که از گذشتگان نیکوکار و یارى کنندگان به دین خدا تجربه را بیاموز زیرا آنها بودند که به هواى نفس پشت پا زدند و از مفاسد فاصلهگرفتند وخود را بهفلاح وسعادت دنیا وآخرت رساندند.

موفق باشید ...